پایگاه اطلاع رسانی دندانپزشکی دکتر محمد علی زارعی

● پالپ (مغز دندان)(dental pulp) 
در وسط دندان حفره‌ای قرار دارد که این حفره در قسمت تاج، وسیع بوده و اطاقک پالپی و در قسمت ریشه، کانال ریشه‌ای نامیده می‌ شود.
پالپ دندان شامل ماده زمینه‌ای، الیاف کلاژن ظریف، سلول های فیبروبلاست، ماکروفاژ، پلاسماسل، لنفوسیت، رگ های خونی و رشته‌های عصبی می‌ باشد که عروق و اعصاب از سوراخی در عمق ریشه به نام سوراخ رأسی(Apical foramen) به درون مغزدندان(پالپ)وارد می ‌شوند. در محیط(اطراف)مغز دندان سلول های سازنده عاج(ادونتوبلاست) قرار گرفته‌اند. 

● عاج(dentin)
عاج بافت مینرالیزه‌ای شبیه استخوان می‌ باشد که در اطراف مغز دندان در تاج و ریشه قرار گرفته و ضخامت عمده دندان را تشکیل می‌ دهد. مواد معدنی عاج عمدتاً از نمک های کلسیم به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت می ‌باشد که حدود ۷۰ در صد وزن خشک آن را تشکیل می‌ دهند. ماتریکس عاج حاوی الیاف کلاژن نوع I و گلیکوز آمینو گلیکان می ‌باشد که توسط سلول های سازنده عاج (ادونتوبلاست) سنتز و ترشح می ‌گردند. 
عاج از نظر فیزیکی سفت تر از استخوان و زرد رنگ می‌ باشد. عاج توسط سلول های ادونتوبلاست ساخته می ‌شود. عاج بر خلاف استخوان در صورت از بین رفتن سلول های ادونتوبلاستی برای مدت ها باقی می‌ ماند و این امر حفظ دندان های فاقدمغززنده(عصب کشی شده) را امکان پذیر می ‌سازد. عاج به علت حضور لوله ها (توبول ها)ی عاجی،و انتهاهای عصبی آزاد در درون لوله‌های عاجی ، بافتی حساس می ‌باشد و همه تحریکات وارده به عاج به صورت درد دریافت می‌ شود. به همین دلیل سطح عاج در تاج دندان توسط مینا و در ریشه توسط سیمان پوشیده شده است. 

● مینا(enamel)
مینا به عنوان لایه محافظی برای عاج تاج دندان محسوب می‌ شود ودرواقع کل تاج دندان را مینا احاطه میکندو بعنوان یک پوشش کل تاج دندان را می‌پوشاند.بعبارتی ،چیزی که در دهان از یک دندان سالم مشاهده می‌کنیم همان مینای دندان است.مینا سخت ترین بافت بدن به شمار می ‌رود که حدود ۹۷ درصد آن را مواد معدنی تشکیل می ‌دهد که عمدتاً به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت می‌ باشند. 
ماتریکس آلی مینا فاقد کلاژن و حاوی پروتئین های ویژه‌ای به نام آمیلوژن (Amelogenin) و انملین (Enamelin) می ‌باشد. ماتریکس مینا توسط سلول هایی به نام آملوبلاست سنتز و ترشح می‌ گردد که این سلول ها در مرحله تکامل جوانه دندانی در سطح مینا قرار دارند و چون پس از در آمدن دندن از بین می ‌روند، مینا غیر قابل ترمیم است و هیچگونه آسیب وارده به جداره آن جبران نمی ‌گردد.

● سیمان دندان (cementum)
سیمان(سمنتوم) بافتی شبیه استخوان ولی فاقد سیستم های هاوسی و رگ های خونی است که در سطح خارجی عاج را در ناحیه ریشه دندان می ‌پوشاند.بعبارتی،سیمان قسمت رویی(خارجی)ریشه دندان است و درلثه قراردارد وعاج دندان درناحیه ریشه رابه الیاف دوردندانی(PDL)متصل میکند.

● لیگمان دور دندان(PerioDental Ligament)(PDL)
لیگمان دور دندان بافت همبند متراکمی است که هم به عنوان ضریع عمل می ‌کند و هم اتصال محکمی را بین ریشه دندان و استخوان بوجود می‌ آورد.
ترتیب قرار گیری و انعطاف پذیری این الیاف جابجایی محدود دندان و انجام عملیات ارتودنسی را امکان پذیر می ‌سازد و همچنین به عنوان ضربه گیر از وارد شدن ضربه مستقیم به دندان و ساییدگی آن جلوگیری می ‌کند. فعالیت های متابولیک و سنتز کلاژن در لیگامان دور دندانی دارای شدت بالایی است و به همین دلیل هر گونه اختلال در سنتز کلاژن باعث اختلال در ساختمان لیگامان و لق شدن دندان ها می ‌گردد. 

● لثه (gum)
لثه قسمتی از مخاط دهان می‌ باشد که به طور محکم به پریوست استخوان(لایه ی خارجی و رویی استخوان) فک در فک فوقانی و تحتانی چسبیده است. 
در سطح مجاور دندان ، اپی‌تلیوم لثه ضخیم شده و به سطح مینا چسبیده است.این اتصالات با پیشرفت سن یابعلت بیماری های لثه،به طرف ریشه عقب نشینی کرده و باعث نمایان شدن ریشه می ‌گردندکه به آن تحلیل لثه میگوییم.

لثه در حالت طبیعی و سالم باید صورتی رنگ باشد و در حالتی که هریک از رنگ‌های قرمز، آبی یا سفید را داشت نشان دهندهٔ بیماری در این عضو است.